ETNOGRAFIA PIENIN. Obszar Pienin zamieszkiwały jeszcze do połowy XX wieku dwie grupy ludności góralskiej: Górale Pienińscy i Rusini Szlachtowscy. GóRALE PIENIŃSCY. Zamieszkują okolice Czorsztyna, Grywałdu, Hałuszowej, Kluszkowiec, Krościenka, Krośnicy, Niedzicy, Sromowiec Niżnych i Wyżnych oraz Szczawnicy i Tylki. Strój męski: płócienna koszula, białe sukienne spodnie zdobione skromną sercówką, haftowana kamizelka z ciemnoniebieskiego sukna, z haftem roślinnym przy krawędziach przodów i drzewkiem na plecach, szeroki, skórzany pas, kierpce, kurtka lub sukmana zdobiona, na przodach i rękawach, pasem czerwonego sukna wyciętego w zęby oraz kapelusz o małej główce i niewielkim rondzie ozdobiony rakiem - skórzanym paskiem, nabijanym mosiądzem, wyciętym w ząbki. Strój kobiecy: płócienna koszula z falbanami przy szyi i mankietach, zdobionymi białym haftem lub koronką, granatowa spódnica z płótna ozdobiona drobnym, białym wzorem (od święta spódnica z samodziału w czerwone lub niebieskie prążki), zapaska oraz sukienny gorset (czerwony lub zielony) ozdobiony skromnym haftem kwiatowym (niekiedy aksamitny lub atłasowy, w kwiaty). Mężatki nosiły czepce z zębem zachodzącym na czoło. Źródłem utrzymania Górali pienińskich było rolnictwo, hodowla owiec, bydła, trzody chlewnej i gęsi oraz praca przy spławie drewna Dunajcem (od schyłku XIX wieku przewóz i turystów na tratwach (flisacy) przez pieniński Przełom Dunajca. W muzyce wyraźne są wątki pasterskie. Spotykamy w niej także charakterystyczną diafonię pienińską - wielogłos występujący zwłaszcza w przeciągłych melodiach. W gawędach sporo jest odniesień do podań i legend odnoszących się do górskich wzniesień i miejscowych zamków oraz motywów związanych z obecnością w Pieninach św. Kingi. W sztuce ludowej zwraca uwagę rzeźba w drewnie, snycerka i wielokolorowy haft. Zbiory kultury materialnej oglądać można w Muzeum Pienińskim im. Józefa Szalaya w Szczawnicy, pl. Dietla 2, 34-460 Szczawnica , tel. (czynne: wtorek - niedziela: 10.00 -13.00 i 14.00 – 16.00, środy - wstęp wolny, w poniedziałki - nieczynne). RUSINI SZLACHTOWSCY. Byli najmniejszą grupą Górali Ruskich zamieszkujących cztery wsie w Dolinie Grajcarka, na pograniczu Pienin i Beskidu Sądeckiego: Białą i Czarną Wodę, Jaworki oraz Szlachtową. Podczas „Akcji Wisła”, w latach 1944-47, zostali wysiedleni na tereny Polski zachodniej i do Związku Radzieckiego. Strój męski: soroczka - płócienna koszula z obszytymi czerwonym paskiem mankietami, haci - płócienne spodnie lub hołośnie - grubsze spodnie z niebiesko-czerwoną tasiemką na szwach, sukienna kamizelka z niebieskiego sukna, kapelusz z małym, opuszczonym w dół rondem i skórzany pas. Okryciem wierzchnim była czucha (zwana także hunią) - rodzaj płóciennego płaszcza - z czerwonymi lub czarnymi obszyciami i aplikacją przy kołnierzu z niebieskiego lub czerwonego sukna. Strój kobiecy: płócienna koszula, spódnica do kostek, szyta z płótna farbowanego na kolor granatowy, niebieski lub zielony w drobny biały wzór - kłaczenica, gorset z czerwonego lub czarnego płótna, zapinany na błyszczące guziki - lajbyką, krótki gorsecik zdobiony aplikacją z czerwonej tkaniny - huńka. Do upinania włosów służyło hymło - krążek z drutu owinięty szmatką. Mężatki nosiły czepiec w kwiaty z charakterystycznym zębem nad czołem, ozdobiony cekinami i wstążką. Źródłem utrzymania Rusinów Szlachtowskich była hodowla owiec, bydła, uprawa roli oraz wyrób drutu, z którym wędrowni druciarze docierali w głąb Rzeczypospolitej oraz na Słowację i Węgry. W muzyce dominowały melodie, pieśni i instrumenty typowo wschodniokarpackie, w tym charakterystyczne cymbały, a w sztuce ludowej - tkactwo, haft i zdobnictwo w drewnie.

Noclegi

Wiadomości

Ciekawostki

Informacja

Elementy etnograficzne

Charakterystyczną cechą Pienin było przenikanie się kultur, nieuniknione przy pogranicznym usytuowaniu obszaru. Wspólne zamieszkiwanie Polaków, Słowaków, Węgrów, spiskich Niemców, Żydów i Rusinów tworzyło specyficzny klimat, zaważyło na formach gospodarowania, tradycjach, obyczajach i kulturze. Jest to stan ze wszech miar wart ocalenia. Element mozaikowości przetrwał do dziś na terenie PPN i w jego najbliższym sąsiedztwie, głównie w warstwie etnograficznej. Najliczniejsza grupę tutejszej społeczności stanowili zawsze górale szczawniccy. Obok nich występowali górale spiscy (w Czorsztynie i Maniowach), rusini szlachtowscy (w Szlachtowej, Jaworkach, Białej i Czarnej Wodzie i górale podhalańscy (w Kluszkowcach i Krośnicy). Kultura Rusnaków podlegała wpływom polskim i słowackim. Najciekawszą etniczną grupa są Rusnacy pienińscy. Roman Reinfuss nazwał ich w 1936 r. Rusinami Szlachtowskimi w wielu szczegółach kulturowych różniący się od Łemków z innych regionów Karpat. Stanowili oni kiedyś 12% ludności Pienin. Ich gwara jest odmienna od pozostałych narzeczy łemkowskich.
Folklor spiski zachował się najpełniej w Trybszu, pieniński - w Hałuszowej, Sromowcach i słowackiej Leśnicy. Lud pieniński słynie z bogatej kultury artystycznej, i duchowej. W ostatnich latach ubiór ludowy coraz to bardziej zanika. Można go jeszcze zobaczyć podczas imprez folklorystycznych i w święta. Statutowo winni go nosić flisacy, czynią to jednak połowicznie. Górali pienińskich wyodrębnił Wincenty Pol. Grupa ta (ok. 45% ludności polskiej części Pienin) podlega pewnym wpływom sądeckim. Strój typologicznie i genetycznie wiąże się z ubiorami Spisza.
Budownictwo tutejsze uległo silnym odkształceniom w związku z ruchem letniskowym, np. Szczawnica już w 1933 r. miała 70% domostw przystosowanych do potrzeb letników. Większe zespoły starych chat utrzymywały się m.in. w Hałuszowej, Sromowcach Niżnych i na Słowacji. Jeśli chodzi o typy: w zachodniej części pasma przeważał klasyczny dom podhalański, tzw. śląsko-spiski. W rejonie Krościenka i Szczawnicy widzi się domy stojące szczytem do drogi, choć chaty najstarsze zwrócone były do niej licem.
Mimo presji cywilizacyjnej, folklor pieniński ciągle jeszcze nie podzielił losu innych, które skostniały w muzeach i dziś nie interesują nikogo poza naukowcami. Tu różne elementy ciekawej kultury uzupełniają oryginalny krajobraz, podnosząc i tak wielką atrakcyjność regionu.

 <<<

www.szczawnica.na-pulpit.pl